Adwokat Dominik Hąc » Co warto wiedzieć o darowiźnie ?

Darowizna - w jakiej powinna być formie ? Jak nie płacić podatku ? Jak zgłosić darowiznę ? Jakie potrzebne są dokumenty ? O czym jeszcze trzeba pamiętać ?

Darowizna jest umową – co nie musi być takie oczywiste. Oznacza to, że wymaga zgody obu stron – zarówno darczyńcy jak i obdarowanego; nie można więc uczynić skutecznej darowizny wbrew czyjejś woli. Z okoliczności, że darowizna jest umową wynika również, że może rodzic prawa i obowiązki dla obu stron – a zatem również dla obdarowanego. Oczywiście, sensem darowizny jest to, że obdarowany nie musi niczego dawać w zamian, gdyż darczyńca po prostu tego nie oczekuje; nie oznacza to jednak, że obdarowany nigdy nie ma żadnych obowiązków, o czym w dalszej części.

Podatek od darowizn – jak go nie płacić ?

Jest to najpowszechniejszy problem dotyczący darowizn, dotyka on bowiem każdego obdarowanego. Całkowicie zwolnieni od zapłaty podatku są osoby w ramach tzw. zerowej grupy podatkowej – są to: małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo, a także ojczym, macocha i pasierb, o ile zgłoszą oni darowiznę do właściwego urzędu skarbowego, w terminie 6 miesięcy od dokonania darowizny. Dodatkowo, jeśli przedmiotem darowizny są pieniądze, a wartość darowizny (przy uwzględnieniu również wszystkich innych darowizn od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym dochodzi do darowizny) przekracza kwotę 9 637 zł, darowizna musi być dokonana na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym, a do zawiadomienia należy dołączyć dowód wpłaty bądź przekazania. Poniżej tej kwoty wystarczy samo terminowe zawiadomienie właściwego urzędu, a darowizna może zostać dokonana w dowolny sposób. Warto dodać, że jeśli zaliczamy się do ww. grupy zerowej i zastosujemy się do opisanych wymogów, wartość darowizny która będzie zwolniona od podatku nie podlega żadnym ograniczeniom. Co również istotne, jeśli darowizna nie przekracza kwoty 9 637 od jednej osoby (jw. – przy doliczeniu darowizn z ostatnich 5 lat), i następuje na rzecz jednej z wymienionych osób, w ogóle nie trzeba jej zgłaszać – jest to kwota wolna od podatku. Warto również wiedzieć, że zwolnień w ramach tego podatku jest więcej – przykładowo podatku nie zapłaci również synowa/zięć oraz teściowe, jeśli wysokość darowizny (jw. – przy uwzględnieniu darowizn z 5 poprzedzających lat) nie przekroczy 9 637 zł/

Jak dokonać darowizny ?

Umowa darowizny może być dokonana w każdej formie, z tym że o ile nie jest to forma aktu notarialnego, staje się ona wiążąca dopiero po jej wykonaniu. Oznacza to tyle, że jeśli zawrzemy umowę darowizny np. na piśmie albo w formie ustnej, do nie będziemy mogli domagać się jej spełnienia; jeśli jednak darowizna już zostanie spełniona (np. pieniądze przelane nam na konto) – umowa staje się ważna, a darczyńca nie może domagać się zwrotu pieniędzy. Można więc powiedzieć, że tak długo jak darczyńca nie wyda nam przedmiotu darowizny, może się bez żadnych konsekwencji rozmyślić, choćby nawet doszło do spisania umowy – to uprawnienie kończy się jednak, gdy darowizna zostaje spełniona.

Jeśli chcemy mieć pewność, że obiecana nam darowizna na pewno zostanie spełniona, a darczyńca się nie rozmyśli, musimy udać się do notariusza i spisać umowę darowizny w formie aktu notarialnego. Wtedy, jeśli darczyńca oświadczy nam, że np., po zakupie nowego samochodu podaruje nam swój dotychczasowy, a my oświadczymy, że się na to godzimy – po przybiciu pieczęci notariusza klamka zapada. Po zajściu wskazanego wyżej warunku (kupno nowego samochodu) będziemy mogli skutecznie domagać się wydania nam przedmiotu darowizny, również przed sądem.

Darowizna nieruchomości (np. domu, działki budowlanej, gospodarstwa rolnego) zawsze musi zostać zwarta w formie aktu notarialnego – inaczej będzie nieważna, choćby nawet została spełniona.

Czy można wskazać cel darowizny ?

Tak, można zawrzeć w umowie tego rodzaju zastrzeżenie, korzystając z instytucji zwanej poleceniem. Zastrzeżenie takie jest dla obdarowanego wiążące (należy pamiętać, że darowizna, jako umowa, wymaga zgody obu stron, jeśli więc ktoś nie chce wykonywać polecenia, może po prostu nie przyjąć darowizny; jeśli zaś ją przyjmuje – zawiera umowę, której ma obowiązek dotrzymać). Darczyńca może domagać się wykonania polecenia, choćby przed sądem. Polecenie może obejmować także innego rodzaju czynności – np. babcia może podarować wnukowi 30 000 zł polecając jednak, by ten pomalował jej mieszkanie i robił zakupy dwa razy w tygodniu albo podarować mu dom polecając jednak, by wnuk umożliwił jej dalsze w nim zamieszkiwanie. Darczyńca nie może jednak skutecznie polecić obdarowanemu takiego działania, które będzie miało na celu wyłącznie dobro samego obdarowanego – np. zastrzec, że darowizna ma zostać zużyta na leczenie obdarowanego. Takie polecenie będzie bezskuteczne i, z prawnego punktu widzenia, obdarowany będzie mógł je bez konsekwencja zignorować (sama darowizna pozostanie ważna).

Czy można domagać się zwrotu darowizny, jeśli po jej wykonaniu obdarowany okazuje nam niewdzięczność ?

W takim przypadku można odwołać darowiznę, choćby została już wykonana, jest to jednak sytuacja wyjątkowa i ogranicza się do przypadków wyjątkowo nagannego zachowania obdarowanego względem darczyńcy. Nie wystarczy tutaj zwykła niewdzięczność, ale musi być to niewdzięczność o charakterze rażącym – np. odmowa udzielenia pomocy w krytycznej sytuacji życiowej, pomimo posiadania takiej możliwości, popełnienie przestępstwa na szkodę darczyńcy czy też wyrzucenie go z darowanej nieruchomości „na bruk”. Darowizna nie może być jednak odwołana, jeśli doszło następnie do aktu przebaczenia obdarowanemu. Odwołanie darowizny następuje na piśmie. W większości przypadków tego rodzaju sytuacje kończą się w sądzie –raczej rzadko zdarza się, by obdarowany zgodził się z darczyńcą, że zachował się rażąco niewdzięcznie i dobrowolnie zwrócił darowiznę.

Czy obdarowany ma jakieś obowiązki względem darczyńcy ?

Prawo przewiduje pewne obowiązki obdarowanego, dotyczą one jednak raczej dość szczególnych sytuacji. Jednym z nich jest udzielenie darczyńcy pomocy majątkowej, jeśli pod dokonaniu darowizny (niekoniecznie na jej skutek) darczyńca popadnie w niedostatek. Obowiązek pomocy materialnej jest tutaj jednak ograniczony do wartości wciąż istniejącego wzbogacenia. Jeśli przykładowo za kwotę darowizny nabyliśmy dom, nadal będziemy wzbogaceni; jeśli jednak „przejedliśmy” ją na codzienne wydatki – zazwyczaj wzbogaceni już nie będziemy. Innym przykładem obowiązku wobec darczyńcy jest opisane wyżej polecenie, o ile w danym przypadku zostanie oczywiście zastrzeżone.